ضحی صحبت رو با خوندن آیه ها شروع کرد:
آیه 151 تا 153 اعراف:
"موسی گفت: بارالها! من و برادرم را بیامرز و ما را در رحمت خود درآور و تو از همه مهربانان مهربان تری.
همانا کسانی که گوساله را پرستیدند به زودی خشمی از پروردگارشان و ذلتی در زندگی دنیا به آنان خواهد رسید، و دروغسازان را این گونه سزا می دهیم.
و کسانی که کارهای بد کردند و پس از آن توبه آوردند و مومن شدند، قطعاً پروردگار تو از پی آن آمرزنده و مهربان است."
معلم در جواب کسانی که موسی رو شخصیتی عصبانی معرفی می کنند گفت: اگر به برخوردهای این پیامبر خدا در موقعیتهای مختلف دقت کنیم متوجه می شویم که این طور نیست مثلاً در بحث هایی که با فرعون داشت و او رو دعوت می کرد با وجود تحقیرهایی که از طرف فرعون می شد، هرگز از کوره در نرفت و همیشه محترمانه صحبت می کرد و حتی به فرعون با احترام رفتار می کرد! اما در این صحنه موسی با شرک مواجه می شه و شرک در جامعه چیزی نیست که بشه راحت از کنارش گذشت. موحد واقعی هرگز شرک رو تحمل نمی کنه و مشرک شدن افراد او رو بی تاب می کنه! پس نمی توان گفت این نشونه ی خوی عصبانی این پیامبر بزرگه. معنای بیان قرآن که: "این خداست که می گریاند و می خنداند" به همین معناست که یک انسان خدایی با معیارهای الهی و برای دین خدا گریان یا شاد می شه نه برای سود و زیان شخصی خودش. حضرت موسی دقیقاً همین معنا رو به عمل درمیاره.
ضحی گفت: "غفران" به معنی تعمیر و اصلاح کردنه، باتوجه به آیه ی 151 که: "موسی گفت: بارالها! من و برادرم را بیامرز و ما را در رحمت خود درآور و تو از همه مهربانان مهربان تری"، حضرت موسی در این لحظه فقط متوسل به خدا میشه تا این چنین جامعه ای اصلاح بشه و اشتباهات اتفاق افتاده، تصحیح شوند گویا ریشه ی شرک در جامعه انقدر عمیق شده که حتی پیامبر بزرگی چون موسی به راحتی از اصلاحش بر نمی آید.
از طرفی معلم برای تبیین چگونگی تٲثیرگذاری در جامعه گفت: کسانی در حرکت جامعه تٲثیرگذارند که سابقه ای از کار فرهنگی در جامعه دارند مشابه شعر مولانا: ماهی از سر گنده گردد نی ز دۥم فتنه از عمّامه خیزد نی ز خم. به همین دلیل موسی اصلاح شدن و غفران رو برای خودش و برادرش از خدا طلب می کنه تا جامعه توسط این رهبرهای تٲثیرگذار به اشتباه کشیده نشه، نه اینکه دعا کردن برای خودش و برادرش از سر خودخواهی اونها باشه!
در آیه ی بعدی می فرماید: "همانا کسانی که گوساله را پرستیدند به زودی خشمی از پروردگارشان و ذلتی در زندگی دنیا به آنان خواهد رسید، و دروغسازان را این گونه سزا می دهیم" معلم توضیح داد: هرگاه انسان یا جامعه ای دنبال هر مدلی غیر از مدل الهی راه بیفته مثل مکتب های متفاوت و "ایسم"ها، همانند گوساله پرستی بنی اسرائیله که نتیجه اش اینه که خدا هم ما رو با انتخابمون تنها میذاره و این معنای خشم و غضب خداست که به ذلت و خواری ما منتهی میشه. معلم گفت: ما مدل های الهی مون رو رها کرده ایم بنابراین به پستی دچار شدیم مثلاً حضرت معصومه رو که حرمش در کنار ماست، ناچیز گرفتیم و نشناختیمش و به دنبال حقوق زن با الگوهای غربی رفته ایم به همین دلیل به چیزی جز خواری و خفّت دچار نخواهیم شد.
توبه به معنی انتخاب دوباره ی خدا و کنار گذاشتن گوساله هایی است که در ذهن و زندگی ما جای خدا رو گرفته اند. وقتی شرک رو از بین ببریم، بقیه ی مسائل هم حل میشه و این معنای غفران خداست که بعد از اصلاح شرک، همه چیز رو می بخشه. در زندگی ما خدا جایی نداره و بزرگترین مشکل ما هم همین شرک است و فقط گاهی نیم نگاهی به خدا داریم! تا وقتی خدا رو در جای حقیقی خودش در زندگیمون قرار ندهیم و فقط در حاشیه بذاریمش، اشکالات زندگیمون اصلاح نمیشه.
رسیدیم به آیه ی 154 اعراف:
" و چون خشم موسی فرونشست، الواح را برداشت و در نوشته های آن برای خداترسان هدایت و رحمتی بود."
پس حضرت موسی بعد از فیصله دادن اختلافات جامعه، نسخه ها و نوشته هایی که موجب هدایت و بخشش قومش بود به اونها ارائه کرد و به اونها آموزش داد. بنابراین تا زمانی که در جامعه دعوا و اختلاف باشه، فرصتی برای آموزش و رشد انسانها وجود نخواهد داشت و این آرامش جهت ارائه ی مفاهیم برتر به انسانها ضروریست! جامعه ای که مشغول اختلافات و دعواهاست، قابلیت دریافت شایسته از سخنان خدا رو نداره.
جالب بود که در حین بحث، ناگهان و کاملاً غیرمنتظره خانم اکرمی از راه رسید و به جمع ما پیوست! ایشون هم وارد بحث شدند و از صحبتاشون خیلی استفاده کردیم. ایشون گفتند میقات به معنای کلّی "وقت ملاقات" و دوره ی غیبت حضرت موسی بهترین الگو از دوران غیبت حجت عصرحاضر است و ما باید این مفاهیم رو در زمان فعلی پیاده کنیم و به کار بگیریم.
این بار هم ضحی شروع کرد:
آیه 150 اعراف:
" و چون موسی خشمناک و اندوهگین به نزد قوم خود بازگشت، گفت: پس از من بد جانشینانی برای من بودید! آیا درباره ی امر پروردگار خویش عجله کردید؟ و الواح را بینداخت و سر برادرش را گرفته به سوی خود می کشید. گفت: ای پسر مادرم! این قوم مرا تضعیف کردند و نزدیک بود مرا بکشند. پس مرا دشمن شاد مکن و مرا در شمار ستمکاران میاور."
و ضحی آیه 86 طه رو هم که همین موضوع رو از زاویه دیگری مطرح می کنه، خواند و اشاره کرد که حضرت موسی در برخورد اول در این فتنه انگیزی، هارون جانشین خودش رو بازخواست می کنه و معلم هم این موضوع رو تاییدی بر این موضوع دانست که هر مقامی در حکومت دینی، تنها به معنی مسئولیت و وظیفه بیشتر است و نه برتری و سلطه. معلم گفت: غلبه در فرهنگ الهی، فقط در غلبه بر افکار است نه نوع دیگری از سلطه گری، به همین دلیل در این صحنه هم پیامبر و جانشین او به ریشه یابی و تحلیل شرایط می پردازند تا ذهن ها روشن بشه و ریشه انحراف به همه معرفی بشه! معلم تاکید کرد که این بحث هارون و موسی در صحن علنی مردم است نه پشت درهای بسته، در حدی که هارون میگه من رو دشمن شاد نکن! پس جامعه ی الهی جامعه ای پاک، بدون سانسور و شفاف است.
معلم در مورد اینکه چرا هارون در نبود حضرت موسی نتوانست قوم رو در هدایت حفظ کنه گفت: دیدگاه مردم و برخوردشون با این دو متفاوت بوده و از جانشین پیامبر تبعیت لازم رو نکردند. همانند زمان امام علی که علت اختلافات زمان خلافتشون رو این گونه بیان کردند که: شما مردم با همه فرامین و دستورات من مخالفت کردید و از من پیروی نکردید در حالیکه من می توانستم این امت رو به رستگاری برسونم. معلم گفت که حدیث پیامبر خطاب به امام علی که: "جایگاه تو نسبت به من همانند هارون است نسبت به موسی" به همین معناست که ماجرای بعد از غیبت موسی، پس از غیبت پیامبر ما هم تکرار خواهد شد!
معلم دوباره اشاره کرد که مهم ترین نکته در برخورد حضرت موسی با هارون اینه که پاسخگوی انحراف و مشرک شدن جامعه کیست؟ همیشه رهبر فکری و فرهنگی جامعه بالاترین مسئولیت رو داره همون طور که حضرت موسی یقه ی هارون رو می گیره و اونو مواخذه می کنه و در درجه اول سراغ سامری نمی ره!
معلم اشاره کرد در آیه ای که هارون به مردم میگه از من تبعیت کنید، قبلش میگه خدای شما خدای رحمان است و در واقع اینگونه مطرح میکنه که از سوی خدا ماموریت داره و اطاعت از خودش رو فقط در جهت اطاعت از او معرفی می کنه! و به مردم اطمینان میده که معلم این مدرسه خدای رحمان است و او حرفی از خودش نمی زنه!
عمل بنی اسرائیل که غیبت حضرت موسی رو بهانه کردند و گفتند که ما تا وقتی موسی نیاید همین کار رو ادامه میدیم هرگاه موسی اومد، از او پیروی خواهیم کرد! این دقیقاً مشابه عمل ماست که همه چیز رو حواله میدیم به زمانیکه امام زمان ظهور کنه و می گیم که فعلاً کار خودمونو می کنیم ولی وقتی امام زمان اومد حتماً از او اطاعت خواهیم کرد! و این اتفاق هم نخواهد افتاد... چون ما فراموش کرده ایم که همیشه در محضر امام هستیم و اگر مشغله ها و سر و صداهای اضافی از زندگیمون حذف بشه، نشانه ها و فرستاده های خدا رو در اطرافمون پیدا می کنیم. ما با پر کردن زندگیمون از حرام و لغو، راه رو به روی امام و نماینده های الهی بسته ایم و جایی برای خدا و نشونه های او باقی نگذاشته ایم. ما هم در حال پرستش گوساله ها هستیم و به این خیال نشستیم که باید همین طور بمونیم تا موسی خودش بیاد و درستش کنه، اصلاح امور کار ما نیست!
در ادامه، بحث به جایی رسید که معلم گفت: فقط در 2 جای قرآن "اقتلوا" آمده یعنی فرمان به جنگ فقط در موارد محدود و از سر ناچاری است در حالیکه چهره ای که از قرآن ارائه میشه معمولاً خیلی خشن و متفاوت از واقعیت اونه.
در نهایت چیزی که از این بحث موسی و هارون مشخص شد این بود که هیچ مسئله شخصی و خصوصی در این برخورد وجود نداشته بلکه چنان طوفانی در وجود حضرت موسی از دیدن شرک و انحراف قومش به وجود اومد که موجب برخورد او با قومش و در رٲس همه، بازخواست او از جانشینش هارون شد. با اینکه هارون برادر و مورد اعتماد او بود ولی به عنوان کسی که مسئولیت رهبری جامعه به عهده اش بود، باید پاسخگوی این مشکل و انحراف می بود.
در ابتدای این جلسه معلم پس از تاکید بر اینکه قوانین الهی رو در تمام تصمیم گیری ها و موضع گیری ها مدّ نظر قرار دهیم و باور داشته باشیم که در این عالم، غیر از سنت خدا چیزی غلبه ندارد. سوره نصر رو تلاوت کردند: "اذا جا۽ نصر الله والفتح و رٲیت الناس یدخلون فی دین الله افواجا" وقتب که صحبت از پیر.پوزی و غلبه در این عالم هست، خدا نشانه ی پیروزی الهی را این می داند که در حرکت صورت گرفته به جمعیت دینداران عالم افزوده شود. هر زمان که احساس پیروزی و فتح باب کردیم، باید ببینیم آیا نتیجه ی آن دعوتی به سوی خدا بود؟ اگر این طور بود، این پیروزی یک گشایش از جانب خدا بوده است! حداقل باید مواظب باشیم کسی رو از راه خدا منصرف نکنیم و باعث نشیم کسی بگه اگه راه تو راه خداست اصلاً خدا رو هم نمی خوام، دیگه نمازم رو هم نمی خونم! در هر حرکت فردی یا اجتماعی همیشه برای اینکه طرف برنده رو پیدا کنیم باید ببینیم کدوم طرف بیشتر برای خدا و دین خدا یار جمع کرده! جالبه که نتیجه ی چنین غلبه ای در آیه بعدی بیان شده: "فسبح بحمد ربک واستغفره..." یعنی نتیجه این پیروزی، نه تنها غرور و گردنکشی و احساس غلبه نیست بلکه کرنش و تسبیح خدا و استغفار است! همه ی اینها علامتهایی است برای ارزیابی، هرگاه حس کردم عجب حالشو گرفتم یا کیفی کردم به معنای اینست که از جانب خدا نبوده! اگر حتی عملی با ظاهر خوب و مثبت نتیجه ای جز تسبیح و استغفار داشته باشه، خدایی نیست و ایراد داره. این نتایج در چهره و رفتار انسان منعکس میشه!
معلم در جواب این سوال که آیا اخلاق در حکومت می گنجد یا فقط شٲن پیامبریست، به ماجرای انتهای عمر پیامبر اشاره کرد که به مردم می گوید اگر کسی حقی به گردنم دارد، بگوید و یکی از افراد میگه یک بار شما حواستون نبود و شمشیرتون با بدن من برخورد کرد و من باید قصاص کنم، پیامبر قبول می کنند و اون فرد به پیامبر نزدیک میشه اما به جای قصاص بدن ایشون رو می بوسه و میگه من همیشه آرزوی بوسیدن شما رو داشتم! معلم گفت: علت اینکه این فرد و دیگران آرزوی بوسیدن پیامبر رو داشتند این بوده که به افراد اجازه نمی داده دست و بدن او رو ببوسند و قصد نداشته مردم رو این طور تربیت کنه!! او برخلاف دیگر رﺅسای حکومتی، خودش رو در برابر مردم در معرض محاکمه میذاره و به ما می آموزه که اشتباه خود رو بپذیریم!
در نهایت دوباره معلم جمع بندی کرد که اگر طوری زندگی کردیم که آدمها رو فوج فوج به سمت دین خدا بیاوریم، برنده ی این عالم خواهیم بود! کاری بکنیم که نصرت ها و پیروزی از جانب خدا به ما برسه.
ضحی ادامه ی آیات سوره اعراف رو پی گرفت:
آیات 149 تا 150 اعراف:
"و چون پشیمان شدند و دیدند که واقعاً گمراه شده اند گفتند: اگر خدایمان رحم نیاورد و ما را نیامرزد قطعاً از زیانکاران خواهیم شد.
و چون موسی خشمناک و اندوهگین به نزد قوم خود بازگشت، گفت: پس از من بد جانشینانی برای من بودید! آیا درباره ی امر پروردگار خویش عجله کردید؟ و الواح را بینداخت و سر برادرش را گرفته به سوی خود می کشید. گفت: ای پسر مادرم! این قوم مرا تضعیف کردند و نزدیک بود مرا بکشند. پس مرا دشمن شاد مکن و مرا در شمار ستمکاران میاور."
ضحی توضیح داد که این آیات اشاره می کنه وقتی قوم موسی پشیمان شدند و فهمیدند که مرتکب اشتباه شده اند و راه رو گم کرده اند، به دنبال غفران الهی گشتند که غفران به معنای اصلاح کردن و نوعی پوشاندن بدی ها توسط خوبیهاست!
در سوره "طه" قرآن بیان کرده که اینها پس از توبه، نفسهایشان را کشتند! یعنی اون اشکالی که در وجودشون بود و موجب این خطا شده بوده، اصلاح کردند و از بین بردند. معلم گفت در حرکت است که گمراهی و ضلالت اتفاق می افته وگرنه کسی که نشسته و حرکت نمی کنه، گم نمیشه! پس در حرکت، چیزی که مهمه آیات و نشانه های خداست به این معنی که خدا نشونه گذاشته که با توجه به اونها راه رو پیدا کنیم و گم نشیم! همون طور که در پایان، بنی اسرائیل بیان کردند تنها در صورتی که خدا رحم کنه و اشکالات رو بپوشونه، راه رو به درستی پیدا خواهیم کرد! با تکیه به خود و توانایی های خودمون در صورتی که رحم خدا بر ما نباشه، نخواهیم توانست راه رو بپیماییم.
معلم در توضیح اینکه چرا بنی اسرائیل پس از اینکه خدا رو شناختند، باز هم به گوساله پرستی گرایش پیدا کردند گفت: این اولویت بندی آدمهاست که برای همه ما هرلحظه اتفاق می افته! همه ما به چیزی و کسی که دوست داریم فکر می کنیم و برای او عمل می کنیم! اگر در انتخاب هامون می گیم: "حالا خدا که همیشه هست و جایی نمی ره بذار فعلاً هوای فلانی رو داشته باشم که کارم گیر اونه" این نشون میده ما هم گوساله پرست هستیم یعنی خدا گوشه ی ذهن ماست ولی برای ما در اولویت قرار نداره و به او عشق و محبتی نداریم که باعث بشه کارها و تصمیم گیری هامونو با میل و خواسته ی او تطبیق بدهیم!!
معلم در تشریح ماجرای گوساله پرستی و نقش سامری گفت: به عنوان یک واقعیت در جوامع بشری از ابتدای خلقت، در همه جوامع عده ای خواص وجود داشته اند که عوام در مقابل اونها کم می آوردن و احساس حقارت داشته اند. اصلاً همیشه انسانها چیزی رو که نمی فهمن، درست و متعالی تصور می کنن و در مقابل اون تعظیم می کنن! آنچه دلیل از جانب خداست، باید روشن باشه و به باور بشینه و تناقضی در اون نباشه سپس به دنبالش تکالیف و وظایف به عهده آدمها قرار می گیره. کاری که خواص غیر الهی در جوامع بشری می کنند اینه که اولاً تکالیف رو از دوش آدمها برمیدارند و دوم اینکه هرگز با آدمها از مسیر بیّنه برخورد نمی کنند بلکه از راه تحقیر و استضعاف پیش میرن و کار شون عمدتاً مجهوله نه معلوم! این افراد میخوان که دیگران جلوشون کم بیارن، روشنگری و انتقاد رو نمی پسندند چون رشد رو دوست ندارند چون فاصله عوام با او به نفعشه و می خواد حفظش کنه بر عکس فرستادگان خداوند که می خوان آدمها رو رشد بدهند و بزرگ شوند، بتونن دلیل بیارن و رد کنند. این دو جناح در صحنه هایی که قرآن توصیف می کنه همیشه دیده میشن مثلاً در داستان حضرت ابراهیم مقابل دلایل و بحث و مناظره ی حضرت ابراهیم، ناگهان غوغا و مغلطه و نزاع به پا می کنن و با شلوغ بازی کار رو به جنگ و دعوا می کشن و میگن باید ابراهیم رو به آتش بندازیم و ... این دسته معمولاً از ابزار زور و هیاهو در مقابل بیّنات و روشنگری ها استفاده می کنن!
آیه 148 سوره اعراف:
"و قوم موسى پس از رفتن وى از زیورهاى خویش گوسالهاى، پیکرى که صداى گوساله داشت بساختند، مگر نمىدیدند که پیکر با آنها سخن نمىگوید؟ و به راهى هدایتشان نمىکند؟ آن را خدا گرفتند در حالیکه ستمکار بودند."
ضحی صحبت رو با توضیح در مورد سامری شروع کرد و گفت که این فرد در مدت میقات حضرت موسی گوساله ای از طلا ساخت که صدایی هم تولید میکرد و بنی اسرائیل به پرستیدن آن مشغول شدند.
ضحی برای روشن شدن ماجرای گوساله پرستی بنی اسرائیل، به آیات 83 به بعد سوره ی طه اشاره کرد که در آن خداوند به حضرت موسی می فرماید چرا به سوی من تعجیل کردی و قومت را تنها گذاشتی؟ و موسی پاسخ میدهد: هدفم رسیدن به رضایت تو بوده است. و به خدا عرضه می دارد قوم من بر اساس آثار کارهای من می توانند راه را پیدا کنند.
معلم توضیح داد: هر امامی در هدایت قومش حق برنامه ریزی و طراحی خط مشی مناسب را داراست اما تا جاییکه حرکتی خارج از رضایت خدا انجام ندهد. بر همین اساس حضرت موسی هم با تصور آنکه آثار حرکتش برای هدایت قوم کافیست و آنها با این مقدار راهنمایی مسیر صحیح را پیدا خواهند کرد، جلوتر به سوی خدا می شتابد تا رضای او را به دست آورد. اما گویی خداوند با این آیه که لحنی ملامت آمیز دارد، این معنا را می رساند که در حرکت اجتماعی نباید اینگونه فکر کرد و همیشه ارتباطی تنگاتنگ بین افراد و رهبر آنها لازم است و پایش مداوم در این حرکت ضروریست وگرنه آن جامعه در بلاها و مصیبت ها و امتحانات سربلند نخواهند شد.
هر رهبری وظایفی در حضور و نیز وظایف خاصی در غیاب خود دارد که با رعایت آنها جلوی انحراف جامعه را می گیرد. بر اساس این آیات شرط لازم برای اینکه رهبری بتواند جامعه اش را ترک کند، تکمیل بودن دین خدا و تعیین جانشین مناسبش برای ادامه حرکت جامعه خواهد بود وگرنه تعجیل در ترک قوم از سوی خدا نکوهیده است. خداوند به حضرت موسی گوشزد می کند که اگر از قومت فاصله بگیری، ممکنه ابتدا پیروی تو را در پیش بگیرند ولی در حرکتی که به دنبال تو دارند، فتنه هایی به پا می شود و عده ای از آنها ازتو جدا خواهند شد. پس آنچه در جامعه شناسی و تربیت مهمه، اینه که پایش مداوم لازمه.
معلم برای اینکه چگونگی جداشدن رهبر از جامعه اش روشن بشه مثال زد: پیامبر اسلام از چندین ماه قبل از وفاتشون در مورد مسئله جانشینی و تکلیف امت پس از خود، روشنگری و هدایت می کنه، مشابه پزشکی که دارو رو ناگهان قطع نمی کنه بلکه کم کم مقدارش رو کاهش میده تا نهایتاً بعد از مدتی به طور کامل قطع بشه!
یکی از نکاتی که در این آیات توجه ما رو جلب کرد این بود که داستان حضرت موسی و بنی اسرائیل در قرآن به صورت پیوسته و شبیه به رمان های رایج عنوان نشده بلکه تکه تکه بیان شده و گویا فقط قسمتهای آموزنده و به درد بخور اون برای ما جداسازی شده و قطعه های غیر ضروری اون حذف شده که از این لحاظ با کتابهای دیگه کاملاً متفاوته.
ضحی اشاره کرد به آیه 85 سوره طه: "فرمود: ما از پى تو قومت را امتحان کردیم و سامرى گمراهشان کرد."
کلمه ی "فَتَنَّا" که در این آیه به معنی آزمون اومده در اصطلاح به حرارت دادن طلا توسط زرگر برای ارتقای خلوص و عیار اون گفته میشه (یعنی آزمایش های الهی در این دنیا هم برای افزایش خلوص ماست!). و کلمه ی "أَضَلَّهُم" به معنای گمراهشان کرد، اومده که اشاره داره به اینکه سامری نقطه ی ضعف این افراد رو شناسایی کرد سپس اونها رو به راهی که می خواست برد!
معلم گفت: در این آیات توصیه خدا به حضرت موسی در همراهی کردن قومش و دور نشدن از اونها نشون میده در تربیت الهی، مربّی همیشه به دنبال از بین بردن فاصله هاست (مثلاً خدا می فرماید من از رگ گردن به شما نزدیکترم یا پیامبر می فرماید من بشری مانند خود شما هستم) امّا در تربیت های غیر الهی همیشه مربّی می خواد بزرگی خودشو اثبات کنه، این فاصله و برتری خودش رو حفظ کنه (و به اصطلاح فوت و فن نهایی رو برای خودش نگه داره) تا همیشه رهبریت رو در دست خودش داشته باشه و کسی از او پیشی نگیره، مخاطیش همواره محتاج او باشه وبه این ترتیب احساس حقارتی به طرف مقابل القا کنه. پس تربیت پروردگار (ربّ) یا همون ربوبیّت این خصوصیت رو داره که تنها هدفش رشد افراد تحت تربیت است و حتی اگر لازم باشه، مطلبی رو برای فرشتگان هم توضیح میده و از این کار هیچ ابایی نداره!
ضحی در توضیحات اضافه تری پیرامون آیه 148 سوره اعراف گفت "زیورها" که در این آیه "حلّیّهم" آمده به معنای چیزهایی است که بسیار چشمگیره و افراد رو خیره می کنه و بین اون جامعه، پسندیده است! اینجا بود که معلم اضافه کرد: نتیجه می گیریم چیزهایی که تربیت جامعه رو به سمت خودشون منحرف می کنند اون چیزهایی هستند که در اون جامعه ارزشمند و پسندیده هستند، با چیزهای بی ارزش نمیشه جمعی رو منحرف کرد! پس آنچه در نظام ارزشی زمینی (غیر الهی) ارزشمند و حائز اهمیت است، زینت و زیبایی داره و در باور اون اجتماع مهم، زیبا و با ارزش جا افتاده (مثل پول، سواد، تحصیلات، ادعای دفاع از حقوق افراد یا آزادی ها یا روشنفکر بودن و ...) میتونه مایه ی دوری از خدا و انحراف افراد باشه وگرنه مطمئناً افراد با چیزهای بی ارزش و زشت و ناپسند به راهی کشیده نمی شوند! البته این آیه روی تجسد داشتن این گوساله هم تاکید می کنه که نشونه ی در دسترس بودن اونه، پس با مفاهیم ذهنی و خیالی (مثل حور و پری) نمیشه افراد رو به راهی ترقیب کرد بلکه باید این درک رو باید به آدمها ارائه کرد که خداوند همیشه با ما نقد حساب می کنه (همون چبزی که آقای دولابی می گفتند) و هرگز حساب و کتاب ما نسیه نیست فقط باید همه مون به این درک برسیم که این نتیجه رو نقداً دریافت و درک کنیم.
مورد دیگری که در این آیه تاکید شده اینه که این مجسمه گوساله، صدایی هم تولید می کرده که معلم گفت: این سمبلی از حیات ظاهری ولی غیر حقیقی این موجود بوده یعنی اونچه میخوان به خورد جامعه بدهند باید ظاهراً حیات داشته باشه و افراد باور کنند که زنده است و حتی برای اونها هم منشٲ حیات و زندگی (پیشرفت، ترقی و مطابق آرمان های اونها...) خواهد بود (در حالیکه چنین چیزی حقیقت نداره). این سر و صدا یه "های و هو" ی مفت است که از یک درون خالی در میاد (طبل تو خالی). معلم به عنوان مثالی از این "هارت و پورت" ها که در جامعه آدمها رو به انحراف می کشه، ماجرای پس از وفات پیامبر رو بیان کرد که با بهانه هایی مثل پایین بودن سن حضرت علی، آدمها رو جو گیر کردند و این موضوع که اصلاً معیاری الهی نیست رو بهانه ای قرار دادند تا جو مسموم بشه و مردم به اشتباه بیفتند.
نکته ی مهم و بسیار جالب دیگر این آیه، اینه که میگه: "مگر نمىدیدند که با آنها سخن نمىگوید؟ و به راهى هدایتشان نمىکند؟". اون کسی که با تو حرف نمی زنه و تو رو مخاطب قرار نمیده،چگونه می تونه مربی تو باشه؟ او فقط سر و صداهایی داره که نه تو مخاطب اونها هستی و نه راهی رو برایت روشن می کنه! چطور خدایی رو می پذیری که تو رو هدایت نکنه و راه رو به تو نشون نده؟! معلم گفت: مربی ما فقط کسی میتونه باشه که ارزش هایی برتر و فرای فهم و فکر ما بهمون ارائه کنه. این ویژگی باعث میشه خیلی از ارزش ها برای ما اعتبارشونو از دست بدهند و مسائلی که برای بسیاری افراد بزرگ و اساسی هستند برای ما پست و بی اهمیت بشن. مسئله دیگه اینه که رابطه با مربی باید یه رابطه ی دوطرفه باشه و در اون دیالوگ اتفاق بیفته نه مونولوگ!! که این رابطه دوطرفه در قرآن بارها مورد تاکید قرار گرفته (ادعونی استجب لکم: بخوانید مرا، اجابت می کنم شما را). چه کسی غیر از خدا قدرت هدایت داره؟ کی غیر از او راه رو بلده که بخواد اونو به من نشون بده؟ اگه خوب فکر کنیم، قبول می کنیم که اگر خودمونو به دست غیر از خدا بدهیم به گمراهی راضی شده ایم! از طرفی معلم گفت: تکلّم خدا، اثری است که بوجود میاد و اسباب هدایته! معنی تکلّم، همون تغییری است که در جهت رشد در این وجود ایجاد می شه و اونو به هدایت نزدیک می کنه.
معلم گفت: حتی نقش عقل تنها این است که به این نقطه برسد که برای هدایت کافی نیست و چیزی بیش از آنچه در دست بشر است، برای هدایت نیاز دارد. عقل نمی تواند جلوتر از این برود و نقش اون همین قدره که بفهمه به هدایت خدا محتاجه...!
در پایان، بحث به نقطه ای رسید که معلم باز اشاره کرد هر حرکتی در این دنیا اگر راهی از هدایت را بگشاید، مفید خواهد بود وگرنه اثری نداره و باید از اون توبه کرد مثل خیلی از مخترعین و مکتشفین در عالم که وقتی دیدن از نتیجه ی کارشون در جنگ ها و کشتن ها و ... استفاده شد توبه نامه نوشتند و از همه ی تلاش هاشون اظهار پشیمونی کردن! پس سعی کنیم کارهامونو برای خدا خالص کنیم تا یه چیزی ازش بمونه و بعدها نگیم: "... یَالَیْتَنىِ قَدَّمْتُ لحیاتى: اى کاش براى زندگی ام چیزی از پیش فرستاده بودم ..." (آیه 24 سوره مبارکه فجر)